WŁOCHY: TIRANO – KRAŃCOWE STACJE DWU KRAJÓW

 

 

Na północnym krańcu Lombardii, tuż przy granicy Włoch ze Szwajcarią, w prowincji Sondrio i regionie górnego Veltlinu ( po włosku Valtellina, w lokalnym narzeczu lombardzkim Valtuline) położonego w dolinie rzeki Adda, leży niewielkie, zaledwie nieco ponad 9-tysięczne miasto i siedziba gminy, Tirano. Mimo dosyć ciekawej przeszłości i paru cennych zabytków jakie się w nim znajdują, zupełnie pominięte zarówno w znanych mi polskich przewodnikach po Włoszech, jak i dosyć drobiazgowym Bedekerze z… 1908 roku „Italien. Von den Alpen bis Neapel” (Włochy. Od Alp do Neapolu). Ale trochę faktów na jego temat znalazłem zarówno na miejscu, jak i w innych zagranicznych źródłach.

 

JUŻ W ROKU 1073

 

Dziś to lokalne centrum regionu rolniczego, w którym uprawiane są przede wszystkim jarzyny, warzywa i winorośl, z niewielkimi zakładami przemysłowymi oraz rzemieślniczymi, położone na lewym brzegu rzeki Adda, po raz pierwszy wspomniane zostało w dokumentach, jako zamek Dosso, już w roku 1073.

 

Na początku XIV wieku Tirano podporządkowane Mediolanowi stało się główną miejscowością górnego Veltlinu. Poważnie zniszczone w walkach pod koniec XV w, zostało odbudowane przez księcia Ludovico il Moro. To jemu miasto zawdzięcza m.in. wzniesienie solidnych murów obronnych, które przydały się zwłaszcza podczas wojny religijnej katolików z protestantami.

 

Kroniki odnotowały m.in. krwawe powstanie Sacro macello 19 lipca 1620 roku, a następnie Bitwę pod Tirano, z udziałem m.in. Hiszpanów, stoczoną 11 września tegoż roku. Później miasto, dzięki położeniu w pobliżu granicy Republiki Weneckiej, czerpało profity z handlu. W 1797 r. znalazło się w Republice Cisalpejskiej.

 

POCZĄTKI LINII KOLEJOWYCH

 

Bardzo istotne znaczenie miało uruchomienie 29 czerwca 1902 roku przez prywatne przedsiębiorstwo Ferrovia Alta Valtellina linii kolejowej łączącej je z głównym miastem prowincji – Sondrio. Jako ciekawostkę można przytoczyć, że linia ta przejęta została przez państwowe koleje włoskie dopiero w 1970 roku. Transport kolejowy ma tu zresztą ogromne znaczenie.

 

Tirano, dzięki powstałym później połączeniom, stało się ważnym miejscem tranzytowym między m.in. Mediolanem oraz – trasą słynnej linii przez przełęcz Bernina (2253 m n.p.m.) w Szwajcarii uruchomionej w 1908 r. przez Koleje Retyckie (Rhätische Bahn), z najstarszym szwajcarskim, a zarazem głównym miastem kantonu Gryzonia (Graubünden) – Chur.

 

I, oczywiście, innymi miejscowościami w kraju północnych sąsiadów. Płynął nią, i nadal płynie w obie strony, nie tylko potok ludzi – słynny widokowy Bernina Express jest tylko ważną ciekawostką turystyczną, oprócz niego kursuje tędy wiele „zwykłych” pociągów, ale także towarów. Przede wszystkim drewna ze szwajcarskich lasów, przerabianego we Włoszech.

 

CENNE ZABYTKI

 

W mieście znajdują się, zresztą tuż obok siebie, dwie stacje kolejowe. Linii włoskich oraz krańcowa (lub początkowa, w zależności od tego w którą stronę się jedzie) Kolei Retyckich. Gdy byłem tu poprzednio wiosna 2000 roku jadąc Bernina Expressem z północy na południe, w budynku tym znajdowała się placówka graniczna i celna, w której byliśmy kontrolowani.

 

Stare miasto w Tirano otaczają średniowieczne mury z XIV i XV w z trzema bramami (Porta): Pischiavina, Bormina i Milanese. Zachowały się też ruiny zamku Św. Marii (Sta Maria), a także kilka starych zabytkowych dużych domów nazywanych pałacami (Palazzo): Salis, Pretorio – obecnie siedziba mera (podesty), Marinoni – współcześnie ratusz oraz na przedmieściach Pierani i Trombini.

 

Jest też na Starówce kościół p.w. św. Marcina (S. Martino). A na górującym nad miastem zboczu ruiny najstarszej tutejszej budowli, zamku Dosso. Wśród winnic, także na zboczach góry, kościółek Sta. Perpetua – Świętej Perpetua. Najciekawszą i najbardziej godną zobaczenia tutejszą budowlą jest Basilica Madonna di Tirano – bazylika p.w. Wniebowstąpienia NMP, wzniesiona w 1505 roku w odległości prawie kilometra poza ówczesnymi murami miejskimi.

 

BERNINA EXPRESSEM ULICAMI MIASTA

 

Obok niej znajdował się klasztor, obecnie stojący przy placu Kościelnym Palazzo S. Michele. Dookoła tych budowli – w 1578 roku bazylika otrzymała wysoką wieżę zbudowaną na planie kwadratu – powstała początkowo druga, niezależna od Tirano osada, łącząc z czasem z nim w jedną całość. Bazylika jest bardzo interesująca zarówno z zewnątrz, jak i wewnątrz.

 

Ma dużą i bogato zdobioną nawę główną oraz dwie boczne. W lewej, tuż koło wejścia, znajduje się ołtarz z „cudownym” wizerunkiem Maryi. Uwagę zwraca także ołtarz główny oraz zawieszona po prawej stronie nawy stara drewniana, pięknie rzeźbiona ambona.

 

A niemal vis a vis niej, po przeciwnej stronie, ogromne, także rzeźbione w drewnie, z metalowymi piszczałkami, stare organy. Ogromną ciekawostkę stanowią w Tirano pociągi przejeżdżające przez jego część w pobliżu bazyliki i przecinające m.in. fragment Piazza Basilica – placu Kościelnego.

 

W pewnym momencie zaskoczył mnie dosyć donośny sygnał ostrzegawczy, na głos którego natychmiast stanęły wszystkie pojazdy zwalniając najpierw tory kolejowe. Na które po chwili powoli wtoczył się pociąg jadący do Szwajcarii. A po kilku minutach kolejny stamtąd do Włoch. Kursują one często, trzeba więc uważać.

 

Zdjęcia autora

Komentarze

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Scroll to Top